بررسی مسأله انتصاب و انتخاب امام معصوم (ع) و نقش مردم در تعیین آن

مسأله انتصاب یا انتخاب امام، همواره بخشی از مباحث کلامی مذاهب اسلامی را به خود اختصاص داده است و پژوهش حاضر نیز با روش توصیفی و تبیینی به بررسی نقش مردم و جایگاه بیعت در این مسأله پرداخته است. متکلمان اسلامی، امامت را به "ریاست و رهبری جامعه اسلامی در زمینه امور دنیوی و دینی" تعریف کرده اند؛ و بیعت نیز به معنای پیمان بستن برای فرمان بری و اطاعت است، و بررسی تاریخی و عرفی نشان می دهد که کارکرد آن برای تثبیت حکومت است نه مشروعیت بخشی به آن. رویکرد اهل سنت در مسأله امامت، رویکردی سیاسی است و به همین دلیل آن ها امامت را به عنوان مسأله ای فرعی و درون دانش فقه مورد بررسی قرار می دهند و حتی در بعد کلامی هم متأثر از این رویکرد هستند. به همین دلیل، انتخاب امام را به عنوان واجب شرعی، و پذیرش آن را به عنوان واجب کفایی مورد بحث قرار می دهند. اما کلامی بودن مسأله امامت نزد شیعه، رویکردی متفاوت را در مسأله امامت پدید می آورد. امامت در تصویر شیعی، تداوم نبوت بوده و برخوردار از هویتی است که آن را لطف الهی و مأموریت آسمانی در هدایت و مدیریت جامعه دینی قرار می دهد، پس کسی غیر از خدا نمی تواند او را تعیین نماید. دیدگاه رایجی هم که حکومت را منحصر در دو نوع دموکراتیک و دیکتاتوری می داند، دیدگاه جامعی نیست زیرا حکومتی که از ناحیه خدا تعیین می شود، به دلیل آن که انسان در مقابل خداوند اصلا حقی ندارد، در این مباحث نمی گنجد. اما اسلام در سایر زمینه ها اختیارات و حقوقی را برای مردم قرار داده است که از جمله می توان به حق آزادی، حق برائت، و اصل مساوات زن در برابر قوانین الهی اشاره کرد. همچنین حکومت دینی موظف است که نسبت به هدایت مردم، رفاه و آسایش، آموزش و تربیت آنان اقدام نماید.